Quỹ Nhà ở Quốc gia được kỳ vọng tháo gỡ nút thắt nhà ở xã hội, bổ sung nguồn vốn bền vững, mở rộng quỹ nhà cho người lao động và thúc đẩy đô thị phát triển ổn định.
Trong bối cảnh nhu cầu nhà ở của người lao động, công chức, viên chức và nhóm thu nhập trung bình, thấp tại các đô thị lớn ngày càng gia tăng, việc sở hữu hoặc thậm chí chỉ là thuê một chỗ ở ổn định vẫn là bài toán nan giải. Giá nhà thương mại liên tục tăng, nguồn cung nhà ở xã hội hạn chế, trong khi hạ tầng và áp lực dân số đô thị ngày một lớn đã khiến nhu cầu an cư trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Chính trong bối cảnh đó, Quỹ Nhà ở Quốc gia ra đời và được xem là “chìa khóa” mới để tháo gỡ những điểm nghẽn vốn tồn tại nhiều năm qua của phân khúc nhà ở xã hội.
Quỹ Nhà ở Quốc gia được thành lập theo Nghị quyết 201/2025/QH15 và Nghị định 302/2025/NĐ-CP, hoạt động như một quỹ tài chính của Nhà nước nhưng nằm ngoài ngân sách, có tư cách pháp nhân độc lập và không vì mục tiêu lợi nhuận. Mô hình quỹ gồm hai cấp: một quỹ trung ương do Bộ Xây dựng quản lý và các quỹ địa phương do UBND tỉnh, thành lập và điều hành. Quỹ có con dấu, tài khoản riêng, cơ chế kế toán độc lập, được phép mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước hoặc ngân hàng thương mại.
Về nguồn lực tài chính, vốn điều lệ ban đầu của Quỹ Trung ương tối thiểu 5.000 tỷ đồng từ ngân sách, dự kiến tăng lên khoảng 10.000 tỷ đồng trong ba năm tiếp theo. Bên cạnh đó, quỹ còn có thể huy động các nguồn hợp pháp khác như đóng góp tự nguyện từ tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, nguồn thu từ bán hoặc cho thuê tài sản công, tiền đấu giá quyền sử dụng đất, cùng doanh thu từ hoạt động của chính quỹ. Cơ chế huy động đa dạng này được đánh giá là mở đường cho sự tham gia sâu rộng của xã hội trong nhiệm vụ phát triển nhà ở giá phù hợp.
Quỹ Nhà ở Quốc gia được giao thực hiện nhiều nhiệm vụ quan trọng, trong đó trọng tâm là đầu tư xây dựng, mua lại, thuê hoặc tiếp nhận các công trình nhà ở để phục vụ đối tượng chính sách. Quỹ có thể tham gia xây dựng nhà ở xã hội mới, mua hoặc thuê lại nhà thương mại để chuyển đổi thành nhà cho thuê giá thấp, hoặc quản lý vận hành quỹ nhà công sẵn có. Mục tiêu xuyên suốt là tạo thêm lựa chọn nhà ở ổn định, giá hợp lý, phù hợp điều kiện của người lao động, công nhân và nhóm thu nhập thấp đô thị.
Việc quỹ ra đời cũng giải quyết một hạn chế kéo dài là nguồn vốn cho nhà ở xã hội thường mang tính ngắn hạn, nhỏ giọt và phụ thuộc vào các gói hỗ trợ theo từng giai đoạn. Với quỹ tài chính hoạt động liên tục, được quản lý chuyên nghiệp và có khung pháp lý rõ ràng, việc phát triển nhà ở xã hội có thể được triển khai bài bản và ổn định hơn. Nhiều chuyên gia kỳ vọng mô hình này sẽ góp phần hình thành hệ thống nhà ở xã hội theo chuẩn mực quốc tế, tương tự những mô hình đã vận hành hiệu quả tại nhiều nước phát triển.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu nhận định: “Đây là một đề án rất tốt, vì khi có quỹ, Nhà nước có thể hỗ trợ cả việc bán và thuê nhà, đặc biệt giúp người dân giảm áp lực tài chính. Tuy nhiên, để đề án phát huy được hiệu quả, quỹ hỗ trợ phải đủ lớn để đáp ứng nhu cầu thực tế.”
Tuy nhiên, để Quỹ Nhà ở Quốc gia thực sự phát huy hiệu quả, nhiều yếu tố then chốt cần được đảm bảo. Vấn đề đầu tiên là quy mô vốn phải đủ lớn để đáp ứng nhu cầu thực tế, bởi nhu cầu nhà ở xã hội tại các đô thị lớn là rất lớn và tăng nhanh theo tốc độ đô thị hóa. Nếu vốn quỹ quá nhỏ, hiệu quả hỗ trợ sẽ khó được như kỳ vọng. Bên cạnh đó, thủ tục giải ngân, cơ chế phối hợp giữa các bộ ngành và địa phương cần được tinh giản, rõ ràng và minh bạch để tránh tình trạng chậm trễ từng xảy ra với các chương trình tín dụng ưu đãi trước đây.
Một thách thức khác là quỹ đất dành cho nhà ở xã hội tại nhiều địa phương đang khan hiếm, dẫn tới cung khó đáp ứng cầu. Do đó, việc bố trí quỹ đất sạch, hoàn thiện hạ tầng và tạo điều kiện thu hút doanh nghiệp tham gia phát triển nhà ở xã hội là điều kiện không thể thiếu. Sự minh bạch cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo nguồn lực của quỹ được sử dụng đúng đối tượng, đúng mục tiêu và tránh những bất cập trong phân phối nhà ở.
Phó Chủ tịch CLB Bất Động Sản Hà Nội Nguyễn Thế Điệp cho biết “Việc ra đời của quỹ này là cần thiết, nhưng cần tìm hiểu kỹ và tháo gỡ ngay những vướng mắc đang tồn tại trong lĩnh vực nhà ở xã hội. Kinh nghiệm từ gói 30.000 tỷ đồng (được bù lãi nên giải ngân nhanh) và gói 120.000 tỷ đồng (chỉ giải ngân được 4.000 tỷ sau hai năm) cho thấy rõ ràng: phải gỡ nút thắt ngay tại điểm vướng thì mới có thể tạo được động lực phát triển.”
Dù còn nhiều việc phải làm, sự ra đời của Quỹ Nhà ở Quốc gia được đánh giá là bước ngoặt quan trọng trong chính sách nhà ở của Việt Nam. Với nền tảng pháp lý rõ ràng, cơ chế huy động vốn linh hoạt và định hướng vận hành chuyên nghiệp, quỹ mang theo kỳ vọng lớn: giúp hàng triệu người lao động có cơ hội tiếp cận chỗ ở an toàn, ổn định với chi phí hợp lý; đồng thời góp phần điều tiết thị trường bất động sản và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững.